Twee werelden verenigd: Atelier Top

Marjolein Witte bezocht onlangs Atelier Top in Huis aan de Vecht. Daar sprak zij met Joyce Vlaming, projectleider Kunst en Cultuur voor AxionContinu en Marisa Rappard, Utrechts kunstenaar en tijdelijk artist-in-residence.

Al een tijd vroeg ik me af wat toch die vreemde zwarte bult was op een hoge flat in Overvecht. Het leek alsof er een ufo geland was op het dak, maar het bleek iets anders bijzonders te zijn: Atelier Top, een creatief atelier en artist-in-residence locatie van zorgorganisatie AxionContinu. Op de 13e verdieping van woonzorgcentrum Huis aan de Vecht. In het pand wonen mensen van verschillende leeftijden, voornamelijk met hersenschade (somatiek of niet aangeboren hersenletsel). Eén keer per jaar wordt hier een kunstenaar uitgenodigd om een paar maanden te werken. Interactie met de bewoners wordt gestimuleerd. De kunstenaar mag zelf bepalen hoe hij aan die interactie vorm geeft.

Joyce Vlaming is beeldend kunstenaar en kwam tijdens haar studie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) in de zorg terecht voor een bijbaan. Sinds 2010 werkt zij als projectleider Kunst en Cultuur voor AxionContinu. In 2015 richtte Joyce samen met enkele collega’s Atelier Top op. Dagelijks worden creatieve activiteiten georganiseerd. De ruimte is groot en je kunt er aan alle kanten over de stad uitkijken. Er is een keramiekoven en er wordt onder andere geschilderd en met textiel gewerkt. Voor bewoners is er beneden in de gang een expositieplek.

Joyce: “Atelier Top werd opgezet om creatieve activiteiten voor de bewoners te kunnen bieden. Bij de totstandkoming waren welzijnsmedewerkers (sommigen met kunstzinnige achtergrond) en beeldend therapeuten betrokken. Het was ook meteen het idee om kunstenaars te betrekken. We werken samen met de HKU en allerlei andere organisaties in de stad. In 2015 was Melanie Bonajo in Atelier Top om haar film Progress vs Regress te maken voor de tentoonstelling Hacking Habitat. En in 2016 kregen we subsidie van het K.F. Hein Fonds. Toen hebben we Lotte van Laatum als eerste kunstenaar uitgenodigd. Zij is Social Designer. Zij heeft een heel mooi tuintekeningen project gedaan met de bewoners. Kunstenaar Marjolijn Zwakman maakte daarna De Herinnermuur. Deze staat permanent in een ruimte in het pand.”

De Herinnermuur kwam tot stand in samenwerking met antropoloog Anke Tijtsma en de herdenkingscommissie van Huis aan de Vecht. Het is een plek voor bewoners, familieleden en medewerkers om samen met anderen te kunnen stilstaan bij verhalen en gevoelens die spelen rondom loslaten en afscheid nemen.

In de maanden januari en februari van dit jaar werkt kunstenaar Marisa Rappard als artist-in-residence in het atelier. Zij was al een tijd geïnteresseerd in wat er bij Atelier Top gebeurde en kwam via een gezamenlijke vriendin bij Joyce terecht. Marisa maakt tekeningen en installaties, geeft les en woont in Utrecht. Ze maakte al eerder werk, waarbij de interactie met andere mensen onderdeel van het maakproces was. Marisa nodigt bijvoorbeeld mensen uit voor workshops, om samen een kunstwerk te maken of vraagt mensen op straat om een tekening bij te dragen. Zo verzamelde ze tijdens een residency in Colombia verhalen van de mensen die ze daar ontmoette. De verhalen vertaalde ze naar tekeningen.

Marisa: “Ik zit vaak stil te werken in mijn atelier en mijn werk is te zien in galeries en musea, maar ik vind het juist tof als het direct contact maakt en de wereld in gaat, buiten het afgesloten kunstcircuit. Daarom trok Atelier Top mij aan.

Op de woensdagmiddag ga ik hier met bewoners tekenen. Ze tekenen dan individueel. Ik heb ze gevraagd om te beginnen met het trekken van een lijn of het maken van een vlek, en van daaruit associatief verder te tekenen tot de tekening af is. Ik was nieuwsgierig wat ze zouden doen. De één durft zich er meer aan over te geven dan de ander. Het is heel spannend om iets te laten ontstaan zonder enig idee vooraf. Sommigen hebben er echt veel plezier in en die zijn op avontuur aan het gaan in die tekening. De dingen die ik hen zie maken, hebben invloed op hoe ik aan het werk ben.

Want daarnaast ben ik bezig een eigen werk te ontwikkelen. Ik heb veel meegelopen in het huis, met de activiteiten en de zorg. Ik heb bewoners gesproken en hun kamers bezocht. Dan was ik helemaal niet aan het tekenen, maar alleen maar in me aan het opnemen. Daarna ging ik dingen opschrijven die zijn blijven hangen, die me opvielen en daar maak ik dan weer tekeningen over.”

In een hoek van de ruimte ligt een verzameling tekeningen op de grond, naast en over elkaar als een collage, gemaakt met inkt en verf. Figuratie en abstractie wisselen elkaar af. De tekeningen hebben eenvoudige lijnvoering en de kleur geel komt duidelijk naar voren.

Marisa: “Vanaf het moment dat ik het Huis binnen stapte, ervoer ik het als een warme omgeving, daarom koos ik voor bruin als tint. Geel wilde ik erin brengen, omdat ik dat een hoopvolle kleur vind. Ik heb tijdens mijn residency mensen gevraagd waar ze hoop ervaren en tekende vaak een gele hand: de hand die troost kan bieden, hulp kan verlenen, die reikt naar de ander en contact wil maken.”

Mijn oog valt op tekeningen waarop verschillende mensfiguren staan afgebeeld, die een interactie met elkaar aangaan. Ze lijken iets zorgends te hebben in hun houdingen.

Marisa: “Ik teken de mensenduo's, omdat de situaties die ik aantref vaak gaan over hoe je je verhoudt tot de ander: afstand houden of nabij kunnen en durven zijn; zorg willen aannemen of afstoten; afhankelijk zijn van zorg; de zorgverlener die de bewoner waar het kan autonomie wil blijven geven, maar er wel genoeg moet zijn. Waar is dat in balans en waar niet? Wanneer leun je terecht op de ander, zoek je steun, en vind je die of niet?”

Veel tekeningen die ik zie liggen zijn figuratief. Dat valt op, omdat het ik het werk van Marisa abstracter gewend ben.

Joyce: "We hebben gesproken over hoe dat hier zou landen. Dit is zo’n andere wereld dan de kunstwereld. Sommigen kunnen misschien makkelijk die brug slaan, maar voor anderen is abstractie nog lastig.”

Marisa: “In mijn geval wordt heel erg op scherp gesteld wat voor beelden je eigenlijk de wereld in brengt. Als je ineens mensen voor je hebt, die geen enkele kijkervaring met kunst hebben, die als ze door een kunstboek bladeren alleen de mooie bloemen erin waarderen en verder echt helemaal niks, dan ga je anders denken. Ik ga hier een beeld achterlaten, wat moet dat dan zijn? Ik wil dat het van waarde is voor de mensen die hier wonen. De figuratie kwam erin, omdat het in het huis zoveel gaat over mensen, interactie, en over het lichaam; lichamelijke gebreken, hoofden die niet meer meewerken. Gaandeweg ontdekte ik welke beelden aanhaakten en welke niet. Vanuit alles wat er lag, hebben we vervolgens gekeken wat ik het beste achter kon laten. Ik kan wel iets abstracts gaan maken, maar als dat nergens landt vind ik dat jammer. De ontmoetingen zijn hier heel direct, dus het beeld moest ook directer worden.”

Joyce: “Je beweegt hier naartoe, maar je bent ook jezelf gebleven. Ik zie van de bewoners ook tekeningen die een stap richting jou hebben gemaakt.”

Marisa zal van de gemaakte tekeningen een wandcollage gaan maken. Waar deze uiteindelijk getoond zal gaan worden staat nog niet vast. Voor de bewoners maakt ze een kleine collage in oplage die ingelijst wordt, zodat deze op de kamers kunnen hangen. Zo laat ze een waardevolle herinnering achter.

“Ik denk dat Marisa de mensen straks iets moois heeft meegegeven. Zij probeert zich echt te verplaatsen in de mensen. En dat wordt erg gewaardeerd. Ik vind het als bruggenbouwer tussen die twee werelden heel waardevol. Hopelijk kunnen we nog een keer subsidie krijgen en kunnen we het atelier voort blijven zetten.”

Atelier TOP is voor mij een aangename verrassing, niet alleen vanwege de schaarste aan Utrechtse artist-in-residence locaties, maar vooral vanwege de brug die geslagen wordt tussen twee heel verschillende werelden. Door deze samen te voegen, ontstaan nieuwe inzichten bij zowel de beeldend kunstenaars als de bewoners die deelnemen aan de activiteiten. Het legt bloot hoe verschillende groepen mensen kijken naar beeldend werk. Het roept interessante vragen op over wat kunst is en mag zijn. Het doet een appèl op de kunstenaar om te reflecteren op de werking van hun beelden bij verschillend publiek.

Joyce: “Voor de mensen die hier wonen is Atelier Top van waarde omdat het goed is om je uit te drukken. Zeker als je niet meer goed kan praten. Dan is zo’n manier van expressie denk ik heel belangrijk. Het kan ook therapeutisch zijn. Het gaat om positieve dingen in jezelf aanspreken. Dat je weer even blij kan worden van iets. Weg van je ziekte en de ellende. Niemand woont hier voor zijn lol. En soms kun je weer een gesprek op gelijk niveau hebben. De zorg heeft het altijd druk en er is weinig tijd voor een wat diepgaander gesprek.” 

Marisa: “Het is een hele bijzondere ervaring. Het voelt heel rijk en het biedt beeldend heel veel nieuwe ingangen.”

Wil je meer weten over Atelier TOP of één van de kunstenaars? Klik dan verder naar de websites. 

Atelier TOP
Facebook
Joyce Vlaming
Marisa Rappard
Film Lotte van Laatum
Film Melanie Bonajo