De kip, het ei en het kapitalisme

Impakt Festival 2013

Met een ritje in de in Afrika gebouwde SMATI Turtle 1 auto werd gisteren de 24e editie van het Impakt Festival geopend. Thema is het kapitalisme, dat ook in andere events van Impakt eerder dit jaar al aan bod kwam. 
1310 impakt auto
Melle Smets en Joost van Onna, SMATI Turtle 1, 2013

Catch 22

Kapitalisme is een breed begrip en daarom geschikt voor een festival dat uitblinkt in veelheid en diversiteit. Ook dit jaar is er weer een tentoonstelling, zijn er screenings, lezingen en workshops, events en concerten. Door het enorme aanbod is het programma van Impakt elk jaar een beetje een zoekplaatje, al doet de organisatie haar best met subthema's en deelprogramma's orde in de chaos te scheppen. Het kapitalisme wordt vanuit allerlei perspectieven belicht en de belangrijkste vragen zijn: waar gaat het mis en zijn er alternatieven? Het kapitalisme heeft zijn slechte kanten maar tegelijkertijd zitten we er ook allemaal tot onze nek in, zegt Festival directeur Arjon Dunnewind, die zijn 24e festival draait. Elke mogelijke oplossing brengt weer nieuwe problemen met zich mee. Daarnaar verwijst ook de subtitel Catch-22. Catch-22 is een term uit de gelijknamige roman van Joseph Heller uit 1961, die verwijst naar een kip-en-ei-situatie waarin twee dingen elk een voorwaarde voor de ander zijn. Bijvoorbeeld dat je werkervaring moet hebben om een baan te kunnen vinden, maar zonder baan geen werkervaring opdoet. In de roman gaat het om een piloot die onder gevechtsmissies uit probeert te komen door zich gek te laten verklaren. Zijn behandelend arts vindt het feit dat hij dat wil echter juist een bewijs dat hij niet gek is. Iets dergelijks lijkt ook met het kapitalisme aan de hand.
1310 impakt capital drawing
enkele affiches uit de serie Capital van de Capital Drawing Group, 2013

Het systeem

Tijdens het openingsprogramma werd duidelijk dat de kunstenaars en curatoren het thema op verschillende manieren hebben verkend en in kaart gebracht. Zo onderzochten Melle Smets en Joost van Onna hoe afgedankte auto’s uit Europa in de Ghanese wijk Sumani Magazine gerecycled worden. De beste manier om inzicht in dat proces te krijgen was zelf een auto te laten bouwen en het productiespoor door deze openlucht fabriek te volgen. In plaats van de hier gangbare methode om te starten met een ideaalbeeld en het productieproces daarop af te stemmen, geldt in Sumani Magazine eerder het omgekeerde: de beschikbare materialen en technieken bepalen het eindresultaat.
              Naast dit praktische onderzoek naar de werking van het kapitalistisch systeem zijn er ook veel meer abstracte analyses en commentaren. Een verhelderende uitleg toont bijvoorbeeld David Harvey in zijn hilarische animatie Crisis of Capitalism. En prachtig is ook het werk van het Franse duo Bureau d’Etudes, die in wonderlijke grafische schema’s in zoete kleuren de verschillende economische systemen in beeld brengen. En de rol van het individu daarin. In de tentoonstelling To the Reader hangt het prachtige affiche Me, dat laat zien hoe ik verbonden ben met de rest van de wereld en verschillende productie- en informatiesystemen. Dat ik via de benzine die ik tank voor de auto verbonden ben met de oliemaatschappijen in Irak en door de energie die gebruikt is voor mijn mobiel een afnemer ben van kernenergie. Hmm.
1310 impakt daniel andujar foto
Daniel Andujar, Post Capital Timeline, 1989-2001

Serieuze kost

Curator Benjamin Fallon toont in de tentoonstelling nog meer voorbeelden van de positie van het individu in het kapitalistisch systeem. De uitbuiting van de arbeider komt uitgebreid aan bod in de affiches die Capital Drawing Group maakte na het lezen van Das Kapital van Karl Marx. Marika Troili presenteert citaten uit mededelingen van Post NL en interviews met ex-werknemers, die zich beklagen over het werk en hoe ze behandeld worden. Op de eerste verdieping is het werk wat associatiever van aard. In een serie foto's combineert Daniel Andujar in zijn Post Capital Timeline twee uitersten in een beeld. Geld, handel en optimisme staan letterlijk naast hun keerzijde;  een kleurrijke foto van een futuristische stad naast een zwart wit beeld van de rand van een afgrond. Videosurveillance en douanecontrole naast een gevangenis. Een in spokenpak uitgedoste Klu Klux Klan aanhanger naast Nelson Mandela die met surfplank op het strand poseert. En Andujars installatie Old Media Noise bestaat uit zes monitoren die een mix van videobeelden van de kapitalistische wereld laten zien.
            Symbolisch is de nostalgische keuken van The bureau of Melodramatic Research, die tijdens de opening van de tentoonstelling demonstreerden hoe je met emoties kunt koken en waarom het een goed idee is tranen aan een gerecht toe te voegen. De machteloosheid ten opzichte van het kapitalisme is om te huilen, zou je kunnen zeggen. Van vrijheid is in dit economisch systeem allang geen sprake meer.
            Serieuze kost dus op het menu bij Impakt dit jaar en dat gaat niet zonder een zekere mate van complexiteit verklaart de organisatie in de festivalkrant. Toch wordt het thema met de nodige humor belicht. Dat geldt niet alleen voor de tentoonstelling, ook in de filmprogramma’s en alle events eromheen valt genoeg te lachen.
 
Impakt Festival t/m 3 november http://impakt.nl/festival/


(c) LUCY, 31-10-2013. Tekst en foto's: Marjolein Sponselee
1310 impakt bureau d etudes
Bureau d' Etudes, Me, 2013
1310 impakt Daniel Andujar
Daniel Andujar, Old Media Noise, 1989-2001

meer informatie

voor het volledige programma zie:

http://impakt.nl/festival/